करुणरसाचा वारसा......

📘📙📗📕📘📙📗📕

        मदनमोहनने चाल लावलेली गाणी ऐकायला मोठे धाडस  लागते . ऑपेरेशन थिएटर मध्ये गाण्याशिवाय मी सर्जरी करूच शकत नाही. आज मणक्याची थोडीशी जटील शस्त्रक्रिया करत होतो आणि सहजच स्पोटिफाय मध्ये मदनमोहनची प्लेलिस्ट लावली होती.📘

अगर मुझसे मोहोबत है, मुझे सब अपने गम दे दो पासून सुरुवात झाली. त्या थोर कलाकाराच्या अगदी आत्म्याच्या देठापासून उमटली, सात स्वरांच्या माध्यमातून अंगावर शहारा आणणारी चाल. त्या कलाकाराची काय मनोवस्था असेल जेव्हा त्याला अशी चाल सुचली ? त्या कलावंताची संवेदनशीलता, त्याची भावनिकता, त्याच्या आत्म्याची तळमळ हे सारे औरच असणार. त्या शिवाय असे सूर जुळवणे शक्यच नाही. कदाचित त्या काळात समर्पण, त्याग, सहनशीलता असले फाजील गुण समाजात प्रचलित होते. मीना कुमारी या सर्व गुणांची प्रतीक होती. त्यांच्या तोंडी अशी गाणी शोभून गेली असावीत. 📘

  त्या कलाकाराची कृद्ध, उद्विग्न मानसिकता प्रत्येक स्वराला चिंब भिजवून टाकते. स्वराला सुद्धा जीव असतो आणि कधी कधी तो जीव घेतो सुद्धा. त्या गान सरस्वतीच्या मुखातून जेव्हा स्वर प्रकटतात तेव्हा जीव ओवाळून टाकावा असे वाटते.  डोळ्याच्या कडा नकळत ओलावतात. हृदय पिळवटून टाकणारी ही कलाकृती. संगीतात केवढी ताकद आणि प्रतिभा आहे. लताबाईंचे स्वर म्हणजे निशब्द करणारेच. काय असेल त्या देवीची किमया? शब्दाला जिवंत करून ते सुर अक्षरशः काळजाला चिरून टाकतात. ती स्वर सम्राज्ञी आपल्या भावांनावर राज्य करू लागते. शस्त्रक्रिया करताना perfection कसे असते याची पदोपदी जाणीव करून देणारी.📘 

 काही वर्षांपूर्वी यशराज स्टुडिओज मध्ये मदनमोहनवर केलेली एक डोक्युमेंटरी बघायला गेलो होतो.

मदनमोहनच्या मुलाने ( संजीव कोहली) हा लघुपट बनवला होता आणि त्या लघुपटाच्या प्रायव्हेट स्क्रीनिंगला  जाण्याचा योग आला होता. छोटेसे डबिंग थिएटर होते. आम्ही मोजके २० जण होतो. संजयने सगळ्यांचे स्वागत करून सगळ्यांना आसनस्थ केले. मग तो जरा दूर एकटाच जाऊन बसला.📘

तो लघुपट बघताना त्या कलाकाराच्या आयुष्यात उलगडलेले विविध प्रसंग आणि दुःखद अनुभव याची थोडीशी प्रचिती आली. त्या महान प्रतिभा संपन्न व्यक्तीच्या अंतःकरणात दडलेला शोक, खेद, दुःख अगदी जाणवत होते. ह्या कलाकाराला दुःख सहन करण्यासाठी मद्याची मदत घ्यावी लागली. अत्यंत लायकी आणि गुणी कलावंताला शेवटच्या श्वासापर्यंत फिल्मफेअर अवॉर्ड न मिळण्याची खंत होती.

जो हमने दासता अपनी सुनायी, आप क्यू रोये?📘

   अरे तुझी कला, आणि त्याची झालेली अवहेलना आणि तुझी हतबलता बघून रडू नाही आले तरच नवल.

लघुपट संपल्यावर सहजच विचारले की संजीव ( मदनमोहचे चिरंजीव ) जरा दूर का बसले होते?

माझ्या मित्राने हळूच जवळ येऊन सांगितले की तो लघुपट बघताना ओक्साबोक्शी रडतो.

मदनमोहच्या प्रत्येक गाण्यामध्ये हृदयस्पर्शी,मनाला हेलावून टाकणारा एक सांगित्यिक वारसा दडलेला आहे.📘

उस्ताद रईसखान साहेबांनी तर सीतारीतून सुरांचा अत्यंत अनमोल खजानाच लुटलाय. ही सर्व मंडळी कुठल्या ढाच्यातून बनवली होती परमेश्वरानी? कदाचित त्या कर्त्या करवित्याला सुद्धा ही मंडळी अशा काही रचना आणि कलाकृत्या करतील याची कल्पना नसावी. 📘

   मन हल्लक होते थोडे. काही काळ शांत बसून राहावे असे वाटते. ते स्वर बराच वेळ आत्म्याच्या खोल कुठल्या तरी कपारीत घुमत राहतात. भावनांच्या लाटा हळुवारपणे मनाच्या किनाऱ्यावर आदळत राहतात. परत जाता जाता अंतःकरणाच्या रेतीत कोरलेल्या आठवणी  पुनश्च ताज्या होतात. समवेदनांचे वेदनेत रूपांतर अगदी नकळत होते. त्या वेदना कुठेतरी म्हंटले तर सुखद आणि म्हंटले तर दुःखद. मनाला चुटपुट लागते. मीराबाईची विरहिणी जशी मनाला आकंठ विरह भावात नाहून काढते तशीच काहीशी हुरहूर लावून जाते. 📘

     वो भूली दासता, लो फिर याद आ गयी......

     भावना व्यक्त करण्यास शब्द अपुरे पडतात. मनात काहूर माजते. लताबाईंचा आवाज हृदयाचे पाणी पाणी करून सोडतो. दुःखाची अभिव्यक्ती इतकी सुरेल आणि तरल. पाषाणला देखील पाझर फुटेल. हा प्रवास केवळ सांगित्यिक अनुभूती पर्यंत मर्यादित ठेवणे शक्यच होणे नाही. कुठेतरी एक गंभीर औदासीन्य, मधेच कधीतरी लताबाईंनी घेतलेली एक थक्क करणारी जागा, उस्ताद रईसखान चे मंत्रमुग्ध करणारा interlude, आणि मग एकदम अनपेक्षित वळण घेणारी चाल. 

बेताब दिलकी तमन्ना यही है.......

        तुम्हे चाहेंगे, तुम्हे पूजेगे.......

तुम्हा सर्व कलाकारांची पूजाच करावी. 

मदनमोहनची गाणी ऐकायला धाडसच लागते.

📘📙📗📕📘📙📗📕

The Monk Who Rode A Ducati

Pulling the throttle on the Ducati 1100. Unleashing sheer power and speed. You almost have to hold tight to ensure that the bike doesn't speed away from beneath you. Or at times, the fear of the bike going into a wheelie, akin to the bucking of a wild uncontrolled stallion. The italians truly have raised the bar when it comes to bikes and cars. There’s something mystical, mythical about the rumble of an Italian engine, whether it’s under the hood of a supercar or tucked inside the frame of a motorcycle. Food. Wine. Engines. The three things you can count on Italians to be superlative. 

      The Ducati 1100 Sportpro that I recently acquired is a blueblooded Italian pedigree.

The engine of the Ducati Scrambler 1100 Sport PRO is an air-and oil-cooled, 1079 cm³, two-valve L-twin engine with EURO 5 approval.  The Desmodromic design of the inlet valves gives it that characteristic firing. The engine of the Scrambler 1100 Sport PRO has a lightweight crankcase and machined aluminium clutch and alternator covers. The two belt covers are also made of aluminium and they are also machined to enhance the aesthetics.

The first public appearance for the new Ducati Scrambler 1100 PRO was featured in a special lecture at the ArtCenter College of Design in Pasadena, California. In attendance were students, journalists, influencers and fans who discussed and analyzed the bikes’ design under the guidance of Jeremy Faraud, Ducati Design Centre Designer and "father" to the Ducati Scrambler 1100. It indeed is a work of art.

        There's one snag though. It cannot handle speeds below 50 kmph or riding for longer periods in lower gears.The engine begs to be pushed, and rebels by heating up. A machine designed for high speed.

          But then perhaps, this lower speed limit also aptly describes my mind and the speed of thinking. Perhaps its got to do with being a Neurosurgeon. My thoughts have a tendency to leap. Specially when I'm on my way to the operation theater.

     My mind starts conjuring up images of how will I begin, what are the expected pitfalls and problems, how will I approach the tumor?, will I encounter the anterior cerebral artery on the surface? My mind then  reminds me to ensure that I have the fine tooth bipolar forceps, and keep some temporary aneurysm clips at hand in case the trunk of the artery is injured. My mind really races. Just skimming through the different scenarios. Like a flat stone skips over the surface of a lake when hurled with great speed. Speed is one attribute a surgeon must posess. Speed of thought to deal with any catastrophe. Just as speed of thought being of paramount importance to riding this beast. Speed coupled with a trace of intuition. Intuition about how the driver ahead of me might behave. He could just suddenly change his lane right in my path. Or even better, just turn right without any indication. My mind quickly checks his speed, the angle of his neck, and the angle of his bike, if it's veering a bit to the right. These are cues about his probable trajectory in the next few meters. I need to make the necessary corrections of my throttle, drop into a lower gear, and perhaps tilt towards the left  if I conclude that this bloke will turn right unannounced. All this computation needs to be done in seconds. You have to think fast when you are on a fast bike, or are operating on the brain. Consequences of a slovenly sloth like thought process can lead to fatal consequences in either domain. Bike or Brain. Riding fast powerful bikes certainly sharpens the thought process. There is no scope for any hesitation. It requires unambiguous clarity of thinking and execution. A commitment to your plan with unfailing conviction. Speed cannot compromise with the exactitude of ones decision. This attitude has most often been responsible for labelling my temperament as  rash, impestuous, impulsive, etc. But  time and again, the thought making factory in the chest has outwitted the slower more deliberate factory between the ears.

      Intuition and instinct perhaps arise from a locus yet to be discovered. The Right brain? Heart? Solar plexus in the chest? No way to know. Split second decisions seem to emerge as a complex hybrid from without and within. A very quick observation of the environs, millisecond processing by the internal processor and then picosecond execution by the motor apparatus. Decisions that are not delayed by adulterants like Ego, Righteousness, Peer pressure, or any third party factoring. The purest, spontaneous and organic decisions are ones that obviate and shortcharge the Ego, effected from the inner being. Being a witness to the execution of this divine script is truly an intense spiritual experience. An awareness without the taint of doership, with the benediction of being the chosen means to effect a predetermined end. And then, after a major surgery or a great ride is accomplished,  you look back to take stock of the event. One realizes that crucial decisions bypassed the neural networks of volition and were effected by the sheer synchronicity of a much more primal group of instinctive neurons that overruled my ego, its preoccupation with personal glory and the hubris of my intellect.

Riding a Ducati, or operating on the brain, both are self effacing, spiritual experiences that lead to a transcendental monk-like state of mind. A monk who indulges sans the ego. Rather than the monk whose ego is saturated with the virtuousness of being a self denying renunciate. Indulgence without attachment and bondage. The true Zen state. 

Dr. Deepak Ranade.

गेले द्यायचे राहून तुझे नक्षत्राचे देणे.

  

माझी एक मैत्रीण खूप वर्षानंतर भेटली. तिची कहाणी काही औरच होती. 

तिला तिची चूक लग्नाच्या काही महिन्यातच लक्षात आली होती. पण, तो पर्यंत दिवस गेले होते. खऱ्या अर्थाने. वर्षाच्या आतच मूल झाले आणि मग सर्व चित्रच बदलून गेले. आता, अंगावर आणखी एक जबाबदारी पडली होती. तिला चूल, मूल,आणि पैसे कमवणे,सर्वच गोष्टी एकटीला कराव्या लागत होत्या. पण,अत्यन्त धारिष्टाने,कसोशीने,आणि धीटपणे,तिने सौंसाराचा गाडा सामर्थ्याने ओढला. काळ लवकर सरत होता. मुलगी 18 वर्षाची झाली. सासर कडच्यांनी मुलीचे कान भरले. 

"तुझी आई तुझ्याकडे नीट लक्ष देत नाही. तिला फक्त पैसे कमवणे, एवढे एकमेव उद्दिष्ट."

 बाप काहीही अर्थाजन, कामधंदा करत नव्हता. घरी फाक्या मारत बसून राहायचा. बापजाद्यांची इस्टेट आहे, आणि त्या जोरावर आयुष्य भर काहीच केले नाही. आता एकटीनेच सर्व कुटुंबाचा भार पेलायला तिला अवघड जात होते. नवऱ्याकडून काहीच मदत,आधार नव्हता. एवढे सगळे करून सावरून कोणालाच त्याची जाणीव नव्हती. त्या कुटुंबात रहाणे आता तिला अशक्य झाले होते . एके दिवशी,तिने सरळ गाशा गुंडाळला आणि आयुष्य एकटीने लढायचे ठरवले. मुलगी वयात आली होती,पण तिचे कान भरण्यात आले होते आणि तिला आई बद्दल तिरस्कारच होता. मुलीच्या शिक्षणाची पूर्ण व्यवस्था माझ्या मैत्रिणीने करून ठेवली होती. 

माझ्या मैत्रिणीने ठरवले,मुलीला सत्य परिस्थिती सांगितली,तर ती सासरकडच्यांपासून सुद्धा दुरावेल. माझ्या अहंकारपोटी तिला अधांतरी ठेवण्यापेक्षा तिला सासरी सोडून, दोष स्वतःचा आहे,असे सांगून, ही नायिका बाहेर पडली आणि सासर कडून कुठलीच अपेक्षा न ठेवता,तिने आपले छोटे का होईना, स्वतःचे साम्राज्य निर्माण केले. तिच्या चुकलेल्या निर्णयाची किंमत तिला स्वतःला मोजावी लागली. ती अलीकडे भेटली. हसतमुख, आनंदी, कुठलेही किल्मिश कटुता अभिनिवेश,न्यूनगंड,न बाळगता ती तिच्या आयुष्यात सुखी दिसत होती. 

तिला विचारल्या शिवाय रहावेना. 

"तू इतके सगळे भोगून इतक्या कृतघन मंडळींना माफ कसे केलेस? कोणा बद्दल कुठलीच नेगटीव्ह भावना मनात न ठेवणे,कसे काय जमते तुला?"

तिचे उत्तर खूपच मार्मिक होते.

"दीपक, माझे भोग होते ते भोगण्या शिवाय पर्याय नव्हता. काही देणी, ही कार्मिक तत्वावर आधारलेली असतात. त्या देण्याची कारणे, हिशोब,आपल्याला ह्या जन्मी कळू शकत नाही. आपणच त्या त्या वेळी तसे तसे निर्णय का घेतो, याचे तू उत्तर देऊ शकतोस का? कार्मिक हिशोब चुकते करायचे असतात आपल्याला. तु  ह्या जन्मी ज्यांची देणी आहेत,ती परत करताना करणे शोधतोस का? एकच कारण पुरते. मी जे घेतले होते ते परत करतोय. मग मागच्या जन्मीचे देणी परत करताना फरक इतकाच,की त्या ऋणाची स्मृती नसते. पण देणे तर असतेच. उगाच त्रास करून घेतला, तर सुखाचा जीव दुःखात लोटून देतो आपण. आता ह्या जन्मात तरी कोणी नवे देणेकरी नकोत,कोणाची नवीन उधारी नको.  शेवटचा श्वास ऋणमुक्त घ्यायचा आहे मला. मनात जर कटुता बाळगली त्या सर्व मंडळींच्या बद्दल,तर ते ऋण राहील आणि ते फेडायला पुन्हा एक नवीन प्रवास. 

प्रवासाला थकले मी आता. आता एकदम कैवल्यात कायमचा मुक्काम करावा म्हणते."

         पुनर्जन्म आहे,की नाही मला माहित नाही. ह्या जन्मी जे दिले असेन, त्याचा परतावा होण्यासाठी परत यावे लागेल का? मग ह्या जन्मी दिले,ते मागील जन्माचे ऋण होते,की ह्या जन्मी नवे अकाउंट उघडत होतो? काही प्रश्न अनुत्तरित रहाणार.  उत्तरे मिळणे नाही हेच खरे. पण, तिचे तत्वज्ञान ऐकल्यावर वाटले, की त्या तत्वज्ञानाने तिचे आयुष्य नक्कीच सुखी आणि समृद्ध करीत होते. 

"गेले द्यायचे राहून, तुझे नक्षत्रांचे  देणे

माझ्या पास आता कळ्या आणि थोडी पाने"

कोणाचे किती, देणे बाकी आहे अजून कोणास ठाऊक. सरते शेवटी, ह्या अथवा मागच्या जन्माचे असेल,आयुष्य म्हणजे कार्मिक देवाण घेवाण, इतकेच असते का? हिशोब काही संपत नाही. ह्या जन्मी तर सोडाच,पुढल्या कित्येक जन्म चालूच रहाणार. कार्मिक वजा बाकी हेच आयुष्याचे अटळ सत्य. 

Dr Deepak Ranade.

Bimba pratibimbs

        बिंब- प्रतिबिंब

प्रतिबिंबाने बिंबाला उधळले

कसे, कधी बिंबालाही नाही कळले

बिंब होते लोभस,निर्मळ,शुद्ध

होते  स्वयं, अव्यक्त  बुद्ध

अपेक्षांच्या चिखलाने सारे मळले

प्रतिबिंबाने बिंबाला उधळले

प्रतिबिंबाला नव्हतेच कधी बिंब पसंत

नसलेल्याचीच होती असलेल्या पेक्षा खंत

बिंबाला सुधारण्याचे केले प्रयत्न कोरून

व्यर्थात टाकले बिंब पूर्ण पोखरून

प्रतिबिंबाने बिंबाला उधळले

कसे,कधी,बिंबालाही ना कळले

बिंबाला नव्हती कोणतीही आसक्ती

स्वयंसिद्ध, जाणिवेत केवळ अद्वयभक्ती

प्रतिबिंबाने जागविला द्वैताचा भास

आरंभला काम, क्रोध,वासनेचा प्रवास

प्रतिबिंबाने बिंबाला उधळले

कसे,कधी,बिंबालाही ना कळले

प्रतिबिंबाने बिंबाला चकवले क्षणात

बिंबाच्या अस्तित्वावर केला आघात

तू खोटा मीच खरा अवघे भासवले

बिंबाच्या पावित्र्याला सहजच नासवले

प्रतिबिंबाने बिंबाला उधळले

कसे कधी बिंबलाही ना कळले

बिंबाला कधी होणार साक्षात्कार

बिंबाचे स्वरूप  निर्गुण निराकार

प्रतिबिंब काल्पनिक, क्षणिक नश्वर

बिंब स्वतःच साक्षात परमेश्वर

प्रतिबिंबाला बिंब जेव्हा उधळेल

 तेंव्हाच बिंबाला बिंबत्व कळेल

Intramedullary tumor

 विश्वास,श्रद्धा,धाडस,दैव,कर्म,बेफिकिरी..........

"तुला मी खरे काय ते सांगणार आहे. पेशंट पासून काही लपवून ठेवले,आणि शेवटी त्याला सत्य कळले,तर बऱ्याच जणांना विश्वासघात झाल्यासारखे वाटते.म्हणून,सत्य कितीही कटू असले तरी ते सांगितलेले कधीही इष्ट. "

त्या 28 वर्षाच्या युवकाला हे सांगितल्यावर तो थोडा सिरीयस झाला.

"तुझ्या मानेच्या मणक्यामध्ये (cervical spinal cord)एक 2 इंच लांब आणि पाऊण इंच जाड गाठ आहे. ती गाठ ऑपरेशन करूनच काढावी लागेल. दुसरा कुठलाच पर्याय नाहीये."

    दोन मिनिटे शांतता. कोणी काहीच बोलत नव्हते. पेशंटचा भाऊ आणि एक मित्र,असे तिघे जण माझ्याकडे टक लावून बघत होते. 

मी उगाच एवढे स्पष्ट बोललो की काय? 

"जोर का झटका धीरेसे" द्यायला हवा होता का? असो. मी ठरवलं होतं,की आता,जे अनिवार्य असते,ज्याला दुसरा काहीच पर्याय नाही,ते सरळ,सोप्या स्पष्ट भाषेत सांगून टाकायचे. बरेचदा,जे आद्यरुत असते,पण भीतीपोटी व्यक्त केले जात नाही, ते अव्यक्तेपण खूप ताण वाढवते. मग हळूच इकडून तिकडून indirectly प्रश्न विचारत,अधिक मानसिक वेदना आणि कल्पनाशक्तीविलास. 

दोन मिनिटांनी त्या पेशंटनेच उद्गार काढत ती गूढ शांतता मोडून टाकली. 

"डॉक्टर,मणक्याच्या आत गाठ आहे,म्हणजे मणका चिरून ती गाठ काढायला लागेल का? आणि तसे करताना पुढील आयुष्यात अपंगत्व येईल का? "

आता मी धर्मसंकटात सापडलो होतो.

"शस्त्रक्रियेनंतर तुझ्या हाता पायाची ताकद तात्पुरती,किंवा कवचितकाळी कायमस्वरूपी कमी जास्त होऊ शकते. खचित तुला प्रदीर्घ काळ ventilator वर देखील ठेवावे लागू शकते. कारण गाठ श्वासावर नियंत्रण ठेवणाऱ्या मानेच्या मणक्याच्या त्या नाजूक भागात आहे." आता एकदा स्पष्ट बोलायचे ठरवले आहे,तर मग होऊन जाऊदे. 

पुन्हा,शांतता. ते तिघे एकमेकांकडे बघत होते. पुढे काय बोलायला उरलेच नव्हते. आर या पार. 

       मला वाटले होते,की ही मंडळी आता "बरे आहे,आम्ही विचार करून तुम्हाला कळवू." असे नेहेमीचे वेळ काढू उत्तर देऊन क्लिनिक मधून पाय काढतील.

पण त्यांच्या प्रतिक्रियेने मलाच धक्का बसला. पेशंटनेच डायरेक्ट मला विचारले-

"डॉक्टर, ऑपरेशन करायचं आहे मला. ऍडमिट कधी होऊ?"

मला दोन मिनिटे काहीच सुचेना. मलाच शंका आली,की ह्याला मी सांगितलेले नीट कळले आहे का? की  संभाव्य धोके पुन्हा समजावून सांगावे? 

मी त्याला ऍडमिट व्हायला सांगितले आणि ऑपरेशनची तारीख ठरवून टाकली. 

ह्या पेशंटला हाताला मुंग्या आणि बधिरपणा,एवढाच त्रास होता. एवढी मोठी गाठ त्याच्या मणक्याच्या आत असेल,ह्यावर कोणाचाही विश्वास बसला नसता.

MRI बघितल्यावरच खात्री पटायची. मानेचा मणका तसा खूपच नाजूक.हाताच्या अंगठ्या एव्हढ्या जाडीचा,पण मानेखालच्या सर्व शरीराचे नियंत्रण करणाऱ्या नसा तेवढ्या भागात घट्ट पॅक बंद असतात. शिवाय,श्वास घेण्याचा सर्वात महत्वाचा स्नायू ,diaphragm च्या नसा देखील याच भागातून निघतात. 

आता,ऑपरेशन करताना,हा मानेचा मणका उभा चिरून,1 cm खोल जाऊन ती गाठ काढायची होती. 

हातापायांची ताकद कायमस्वरूपी कमी होण्याची दाट शक्यता होती. ह्या तरुणाचे उभे आयुष्य जगायचे राहिले होते(अजून अविवाहितच होता). ऑपरेशन टेबल वर घेताना पूर्ण धडधाकट असणारा. खूप मोठा धोका पत्करत होतो मी. संभाव्य धोके डोळ्यासमोरून फ्लॅश होत होते. बरेचदा,पेशंट आणि नातेवाईक ह्यांचे 'अज्ञानात सुख'अशी अवस्था असते.सर्जनलाच सत्य परिस्थिती घाबरवत असते.

पेशंट माझ्यावर विश्वास ठेवून मोकळा झाला होता. मलाच त्या विश्वासाचे ओझे पेलायचे होते.

त्याचा निर्णय,हा विश्वास,की अंधविश्वास? आयुष्यावर उदार होऊन केलेले धाडस की मनाचा समतोल राखून निवडलेला व्यवहारी प्रॅक्टिकल मार्ग? 

कोणास ठाऊक काय म्हणावे त्याच्या या वागणुकीला.

मी अधिक विचार न करता कामाला लागलो.

ऑपरेशन करण्यापूर्वी tractography नावाचा MRI करून घेतला. या MRI मध्ये मानेच्या मणक्यातून प्रवास करणाऱ्या सर्व tracts ची रचना आणि गाठीमुळे कशा प्रकारे दबले गेलेत, याचा सखोल अभ्यास करता येतो. या tractography च्या फिल्म्सचा खोलात जाऊन 3 ते 4 तास अभ्यास केला.

ऑपरेशन करताना SSEP आणि MEV ही नसांची मोनिटरिंग करणारी आधुनिक प्रणाली वापरायचे नियोजन केले. 

ऑपरेशन सुरू केले. मणका एक्सपोस केला. मध्य भागात रक्तवाहिन्या नसलेल्या प्लेन microscope मधून अचूक टिपला. छातीत धडधड चालू होती. मग देवाचे नाव घेत,तो मणका उघडला. मोनिटरिंग सतत चालू होतेच. थोडे आत गेल्यावर ती तांबूस रंगाची  गाठ दिसली. मोठी होती. 

मग मन एका वेगळ्याच अवस्थेत पोचले. पुढील एक तासात अत्यन्त शांतपणे,CUSA हातात घेऊन हळू हळू ती सगळी गाठ काढली. ती मनाची अवस्था शब्दात व्यक्त करणे कठीण. त्या क्षणात माझे स्वतःचे अस्तित्व नाहीसे होते. भय,आपल्या अहंकाराचीच अभिव्यक्ती असते. जिथे माझे वेगळे अस्तित्व नसते,अहंकार नसतो,तिथे उरते केवळ जाणीव. भय हे  भूत, भविष्य या काळाच्या कल्पनेतच असते. त्या क्षणात पूर्ण लक्ष केंद्रित केले, की भयाचा लोप होतो. उरतो केवळ तो क्षण.मग त्या अवस्थेत,काळाचा भान हरपून जातो. उरतो केवळ भावनातीत, साक्षीभाव. त्या अनाकलनीय आदी शक्तीवर एक दृढ विश्वास,श्रद्धा असते. ती शक्ती माझ्या हातात उतरली आहे, याची खात्री मनात ठेवून शस्त्रक्रिया चालू राहते. दृष्टा, दृष्टी,दृष्य ही त्रिपुटी एका विलक्षण अद्वैतात विरघळून जाते. 

 अखेर, गाठ पूर्ण निघाली आहे,याची खात्री करून मी gloves काढले. पुन्हा त्या आदिशक्तीला नमन करून मी सर्जनरूम मध्ये कॉफी मागवली. 

 काल हा तरुण टाके काढायला क्लिनिकला आला होता. त्याला बघून माझ्या डोळ्यात पाणी आले. त्याला घट्ट मिठी मारली. त्याचा माझ्यावर असलेला विश्वास,की माझा त्या शक्तीवर विश्वास,की त्याचे आणि माझे धाडस,की आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या देवतेचे कर्तब? कोणीच ह्या प्रश्नांचे उत्तर देऊ शकणार नाही. काही प्रश्न अनुत्तरीतच राहिलेले बरे. 

Dr Deepak Ranade. 

(खलील विडिओ पेशंटच्या संमतीने अपलोड केला आहे)